Kjo intervistë është përkthyer nga Kolektivi për Mendim dhe Veprim Feminist
Ndërsa në të gjithë botën kryengritja e katërt feministe po zihet në qindra takime, aktivitete dhe asamble, ta dëgjosh Silvia Federicin është frymëzuese. Në një ndalesë nga udhëtimi i saj rreth botës, për të ndarë çelësit e mirëkuptimit dhe për të dhënë kurajo, Silvia na takoi në shtëpinë e saj në Nju Jork për të diskutuar mbi betejat aktuale feministe, revoltat popullore që po zhvillohen muajve të fundit, tensionet mes feminizmit dhe të majtës dhe pikat kyçe të librit të saj të fundit.
Vitet e fundit ju keni udhëtuar dhe keni mbajtur kontakt të vazhdueshëm me shoqet feministe dhe organizatat feministe në Amerikën Latine dhe Evropë. Si e shihni luftën feministe sot?
Është një moment shumë i rëndësishëm, shumë i veçantë. Jo vetëm në Amerikën Latine, ndonëse atje është më e dukshme; është një kohë kur lëvizja feministe po bashkohet, me gjithë shumëllojshmërinë e saj, me beteja [tjera] popullore, e lëvizje shoqërore të cilat, që nga vitet 1980, janë rritur në përgjigje të përshtatjes strukturore, ndaj politikës ekstraktiviste*, ndaj neoliberalizmit. Ky pikëtakim ngjizet nga një situatë konkrete e shumë të fuqishme e që është fakti se të gjitha këto politika i kanë ndikuar gratë dhe riprodhimin e jetës. Prandaj gratë janë në ballë, jo vetëm si viktima të shpronësimit por edhe si luftëtare, si protagoniste të rezistencës. Përveç udhëheqjes së rezistencës, ka lindur edhe nevoja për t’u përfshirë e bashkëpunuar me burrat e lëvizjeve dhe organizatave me anëtarësi të përzier gjinore. Dhe pikërisht këtu ka një pikëtakim me feminizmin, ku feminizmi bën të ndihet kontributi i tij.
Është krijuar një feminizëm i ri, një feminizëm, i cili në mendimin tim, është shumë i fuqishëm pasiqë ka integruar një qasje antikapitaliste që e njeh të gjithë historinë e shtypjes dhe që ka një qasje dekolonizuese. Është një lëvizje që, më në fund, përfshin të gjitha aspektet e jetës. Nuk është një lëvizje që fokusohet tek puna, ashtu siç është kuptuar tradicionalisht, domethënë të lidhur me prodhimin por që përfshin fshatin, trupin dhe gjithë çka ka të bëjë me komunitet. Dhe nuk është vetëm kundërshtim, është lëvizje e cila krijon. E kjo besoj është edhe pika e fortë e tij e që i ka mundësuar të rritet gjatë viteve të fundit, ndonëse vala e fashizmit në të djathtën është duke u rritur edhe më tej. Feminizmi është duke u rritur pasiqë është duke krijuar një infrastrukturë të re e cila nuk është hasur në lëvizjet revolucionare të dominuara nga burrat: gjithë atë kreativitet, aftësi për t’u rikuperuar nga njohuritë tradicionale e për të krijuar raporte të ndjera.
Unë besoj se është një lëvizje që ka baza jashtëzakonisht të forta, ndaj dhe vazhdon të tërheqë gra që vijnë nga vende të ndryshme, si në Argjentinë dhe Uruguai: nga sindikatat, ekonomia solidare*, shoqet indigjene, e fshataret/ët. Kjo është forcë. Lëvizja feministe është bartëse e betejave sot, në Amerikën Latine pa dyshim por kjo, në një mënyrë tjetër, po ndodhë edhe në vende të tjera.
Saktësisht, muajt e fundit në Amerikën Latine pati një sërë kryengritjesh popullore në mbrojtje të një jete të denjë e dinjitoze. Ndoshta rastet më të qarta janë Kili dhe Ekuador por ato nuk janë të vetmet. Si mund t’i lexojmë këto procese të luftës nga një këndvështrim feminist i cili e vendos riprodhimin e jetës në qendër?
Unë besoj se një perspektivë feministe është e rëndësishme pikërisht për këtë, sepse përqendrohet në atë që është më themelore, qoftë si qëllim apo si kusht i luftës: ndryshimi në riprodhimin e jetës së përditshme, të riprodhimit shoqëror – jo vetëm riprodhim brenda ambienteve shtëpiake -por në të gjitha hapësirat. Sepse riprodhimi do të thotë punë shtëpiake, seksualitet, ndjenjë; por gjithashtu do të thotë hapësirë, natyrë, fshat, bujqësi, kulturë, arsim.
Feminizmi prekë një gamë të gjerë çështjesh të ndërlidhura me riprodhimin e jetës që janë baza e çdo ndryshimi shoqëror e fundamentale për cilëndo luftë. E asnjë luftë nuk mund të jetë e sukssesshme pa u ndryshuar ato dimensione vendimtare të organizimit të jetës. Prandaj besoj se në kryengritjet që janë bërë në Kili, dhe Ekuador, pjesëmarrja e grave është shumë e rëndësishme; veçanërisht nëse i shohim ato në terma afatgjatë, jo si një rebelim të momentit të cilat e nesërmja do i shuajë por si lëvizje që e shprehin një revoltë të thellë, një “mjaft më” aq të thellë ndaj këtij sistemi kaq të padrejtë e të dhunshëm. E në këtë gjykim afatgjatë, perspektiva e angazhimi i grave është qëndror.
Betejat feministe për të cilat po flasim, qoftë feminizmi antikapitalist apo ai popullor, adresojnë një larmi çështjesh. Ata adresojnë jo vetëm çështjet e grave por edhe marrëdhëniet e tyre me shoqërinë dhe natyrën. Megjithatë, shpesh lufta është përpjekje qoftë edhe për të bërë që zëri ynë -i grave të dëgjohet në lëvizje që ne të flasim për çështjet e grave. Ky është edhe konflikti që ekziston me të majtën. Si e vlerësoni raportin mes feminizmit dhe të majtës?
Mendoj se kjo është fundamentale e që mendoj se e majta nuk dëshiron ta shohë. Interesat mashkullore i verbërojnë burrat të cilët projektojnë se e dijnë se cila është situata e grave: janë pikërisht ata që e përfaqësojnë vetëm një pjesë; një anë të caktuar të luftës. Ajo që më duket e rëndësishme në lëvizjen feministe është fakti se ajo ka hapur sytë dhe ka zbuluar gjithë universin e riprodhimit të jetës. Është një lëvizje që nuk merret vetëm me punëtorët/et, proletariatin brenda kapitalizmit por shikon edhe këtë të fundit në tërësinë e vetë. Në fillim të viteve të shtatëdhjeta flitej për riprodhimin si punë thjesht shtëpiake e në tri dekadat e fundit është bërë e dukshme që riprodhimi është gjithëçka. Është kultivimi, farat, arat, shëndetësia, arsimi, edukimi, cilësia e ajrit etj.
Kontributi i feminizmit, ndër të tjera, ka qenë edhe vënia në pah e pabarazive sepse kapitalizmi është prodhim i mungesës dhe i pabarazive e jo prodhim i prosperitetit. Kapitalizmi nuk prodhon vetëm mallra por edhe ndarje dhe hierarki si kushtin parësor të ekzistencës së tij. Prandaj feminizmi na jep një perspektivë më të gjerë, e cila nuk është sektoriale por shikon tërë jetën. Natyrisht, ne po flasim për një feminizëm antikapitalist, jo për një feminizëm shtetëror të krijuar nga Kombet e Bashkuara dhe qeveritë që synon të rekrutojnë gra për t’iu përgjigjur formave të reja të zhvillimit kapitalist. Është shumë e rëndësishme të sqarohet kjo sepse sot ka edhe një feminizëm shtetëror, një feminizëm institucional. Ne nuk po flasim për këto feminizma.
Në më pak se një muaj nga data 8 mars, në shumë vende po përgatiten bllokada, mobilizime dhe aksione. Cilat janë sfidat me të cilat përballet kryengritja e ardhshme feministe dhe, në përgjithësi, për të mbajtur të hapur këtë kohë lufte?
Për mua ajo çfarë është më me rëndësi, është procesi, jo data por procesi i ndërtimit. 8 marsi është manifestim i të gjithë asaj se çka është bërë deri tash. Një simbolikë mjaft e fuqishme. Megjithatë më e rëndësishmja në gjithë këtë është ajo se çka ndërtohet teksa kontaktohen ato gra, të cilat ndonëse shpesh kanë interesa të përbashkëta, nuk takohen; e në këtë e rëndësishme është procesi i krijimit të hapësirave të reja. Është saktësisht procesi, periudha brenda së cilës ne thellohemi në atë që duam.
Kështu, nga njëra anë, të krijojmë forma të reja organizimi e hapësira të reja sepse hapësira është thelbësore, të kemi vende ku mund të takohemi. Nga ana tjetër, programi, çfarë duam sepse kemi ende shumë gjëra për të definuar. Për shembull, në feminizëm flitet ende shumë pak për fëmijërinë e që për mua është tragjike; fëmijëria është në një situatë krize shumë të thellë. Ne duhet të artikulojmë edhe më tej programin tonë, qoftë në formën e kundërshtimit ndaj asaj që është duke u bërë, qoftë në formën e ndërtimit, të të kuptuarit e asaj çfarë duam -çfarë shoqërie dhe marrëdhëniesh duam. Dhe, si gjithmonë, objektivi i tretë është të kapërcejmë çfarëdo ndarje që mund të ekzistojë ende mes grave: racore, seksuale, ndër-gjenerata etj. Ky është objektiv jashtëzakonisht i rëndësishëm për ne pasiqë janë pikërisht ndarjet e hierarkitë ato që na dobësojnë neve e njëkohësisht arma më e fortë që ata kanë për të krijuar konflikte të reja, duke na treguar se ne kemi interesa të ndryshme, e gjithë kjo për të na bërë që energjitë tona të coptëzohen në beteja sektare brenda nesh.
Meqë e përmendët, si i shihni marrëdhëniet midis brezave në lëvizjen feministe?
Jam optimiste sepse kam udhëtuar shumë dhe shoh që në Spanjë, në Argjentinë apo pikërisht edhe këtu, në Nju Jork, të rejat vijnë në bisedat e mia. Unë jam shtatëdhjetë e shtatë vjeçe dhe në diskutimet e prezantimet e mia shumica, tetëdhjetë për qind janë gra shumë të reja, nëntëmbëdhjetë -njëzet vjeç. Më duket se ka një dëshirë për t’u lidhur (me gjeneratat më të vjetra). Në vitet e shtatëdhjeta, në lëvizje të përziera, thuhej “mos i beso askujt që është mbi tridhjetë vjeç”. Epo, mund ta kuptoj pse por për fat të mirë kjo nuk është duke ndodhur tani me feminizmin.
Ka një dëshirë për të kuptuar, për t’u lidhur me të moshuarat/it. Megjithatë pleqëria ende preket shumë sipërfaqësisht. Sot të moshuarat/it, veçanërisht gratë e moshuara, jetojnë një krizë shumë të fortë. Shumë prej tyre kanë punuar gjatë gjithë jetës së tyre duke ndihmuar burrat të jetojnë dhe të vdesin dhe kur kanë nevojë për ndihmë sepse nuk mund të punojnë më, ato nuk kanë burime sepse shumicën e jetës së tyre e kanë kaluar duke punuar pa asnjë përfitim. Në Shtetet e Bashkuara, gratë e moshuara janë ato që popullojnë kryesisht shtëpitë e pleqve. Janë vërtet situata tragjike, sidomos për ato që nuk janë plotësisht të afta, të cilat shpesh jetojnë në kushte të tmerrshme. Besoj se kjo, ashtu si fëmijëria, nuk është problematizuar sa duhet në lëvizjen feministe. Edhe pse lëvizja sot bashkon gra të moshave të ndryshme, ajo [pleqëria] është ende një çështje që kërkon më shumë adresim. Sepse nëse flasim për dhunën, mjerimi ekonomik dhe emocional në të cilin jetojnë kaq shumë gra të moshuara është një formë e dhunës.
Lufta feministe është shumë e fortë në shumë pjesë të botës por në të njëjtën kohë ka pësur një çarje, t’i themi konservatore në rastin më të mirë e që shkon drejtpërdrejt në fashizëm në vende tjera. Si ta bëjmë një lexim feminist të gjithë këtij procesi?
Nëse e vendosim dhunën e sotme në kontekstin e shekullit të njëzetë, pa shkuar në shekullin e gjashtëmbëdhjetë apo të shtatëmbëdhjetë, mund ta shohim se kapitalizmi, në cilëndo nga fazat të zhvillimit të tij, ka qenë gjithmonë shumë i dhunshëm: dy luftëra botërore në të cilat gati pesëdhjetë milionë të vdekur, tortura masive dominim sistemik në Amerikën Latine që nga vitet gjashtëdhjetë, të gjitha luftërat tjera të promovuara nga qeveritë demokratike dhe republikane të Shteteve të Bashkuara, etj. Mendoj se është e rëndësishme të kontekstualizohet kjo [dhunë] në mënyrë që të mos mendohet se është risi, në mënyrë që ta shohim se veçanërisht kur ndihet i kërcënuar, kapitalizmi ka nevojë ta përdorë dhunën.
E sot kapitalizmi ndihet i kërcënuar. E para, sepse prej vitesh ankohen se niveli i fitimit nuk është i mjaftueshëm, -e që do të thotë se është kapitalizm në krizë. Së dyti, sepse ka një përparim, sepse feminizmi është vetëm maja e diamantit*** të një kryengritjeje ndërkombëtare. Janë vite e vite kryengritjesh të vazhdueshme. Nga pranvera arabe e deri më sot, është një kryengritje që gjithmonë ka nevojë për më shumë tortura, luftë, burgosje. Prandaj e shoh gjithë këtë dhunë si një përgjigje që nuk është e re, në të kundërtën është përgjigje tipike e kapitalizmit i cili e ndjen veten në krizë, që ndjen se themelet e tij janë në rrezik dhe që përballet me lëvizjet ndërkombëtare të cilat, ndonëse të pakoordinuara, kanë të njëjtat shqetësime. Nga Brazili në Kili, përmes Ekuadorit, Libanit, Haitit, ka rezistencë ndaj varfërimit, mjerimit, dhunës policore dhe shtetërore.
Nuk është rastësi që kur shoqet në Kili thanë “përdhunuesi je ti”, me aq guxim (sepse ta bësh këtë në Kili nuk është njësoj si ta bësh në vende të tjera) ajo qarkulloi menjëherë. Ky ndërkombëtarizim dhe qarkullim i menjëhershëm i pyetjeve, objektivave, parullave e formave të organizimit, na tregon se ka një kryengritje, një “mjaft” që është shumë e përgjithshme. Unë mendoj se Bolsonaros dhe të gjitha këto nisma kishtare dhe ekonomike janë një përgjigje. Nuk mund të imponosh masa shtrënguese brutale, shpronësim brutal për vite e vite, dëbim të miliona njerëzve nga toka e tyre, pa organizuar një aparatus të madh dhune.
Përtej periferisë së lëkurës
Sapo është botuar libri juaj i fundit “Përtej përiferisë së lëkurës”****. Aty ju kundërshtoni nacionin të trupit siç është konceptualizuar nga kapitalizmi – pra, si një makinë pune dhe në rastin e grave, si një makinë riprodhuese –, me një nocion mbi trupin siç është konceptuar nga imagjinata radikale kolektive, veçanërisht nga feminizmi i viteve shtatëdhjeta të nëntëmbëdhjeta. Çfarë do të thotë trupi sot si kategori veprimi shoqëror dhe politik?
Më pëlqen ideja e trupit-territorit sepse na jep menjëherë një imazh kolektiv. Jo vetëm sepse është terreni i parë i mbrojtjes dhe e lidh ligjërimin e trupit me atë të tokës, të natyrës por gjithashtu një ligjërim i cili e sheh trupin si çështje kolektive. Pra, diskursi mbi trupin ka të bëjë me atë se kush qeveris kë, mbi atë se kush ka fuqinë të vendosë mbi jetën tonë.
Mendoj se kjo është një nga pyetjet fundamentale, një nga pyetjet themelore që duhen shtruar në luftë. Sepse është një shtet që kërkon të kontrollojë çdo minutë, jo vetëm në punë. Në rastin e grave, ai pushton trupin tonë, realitetin tonë të përditshëm, në një mënyrë gjithnjë e më intensive dhe më shtypëse sesa në rastin e burrave. Problemi i abortit është një shembull tipik. Kështu që, unë mendoj se të menduarit për trupin nga një perspektivë feministe sot është e një rëndësie vendimtare, sidomos për të përcaktuar se kush ka mundësinë të vendosë për jetën tonë.
Trupi do të thotë jetë, do të thotë riprodhim, do të thotë ndjenjë. Gjithçka sillet rreth trupit: ushqimi, seksi, prindërimi, riprodhimi. Pra, lufta për trupin është luftë për aspektet më themelore të jetës. Prandaj mendoj se kjo çështje befason kaq shumë gra me një intensitet kaq të fortë sepse këtu vendoset se kush e komandon jetën tonë; ne apo shteti?
Por ju theksoni rimarrjen e trupit në terma kolektiv, në rimarrjen e kapacitetit për vendimmarrje kolektive mbi jetën tonë…
Po, kapacitet kolektiv, absolutisht. Të vetëm/me jemi të mundur/a. Kjo është arsyeja pse duhet ta lësh shtëpinë -për luftë. Jo për punë, shtëpinë duhet lënë për luftë, për t’u mbledhur e për t’u përballur [kolektivisht] me të gjitha problemet që [mendojmë se] i kemi individualisht.
Ideja për të shkuar përtej periferisë së lëkurës ka të bëjë me postulimin e një nocioni të zgjeruar të trupit. Për këtë ju diskutoni për trupin e shtrirë siç është konceptuar nga Bakhtini, i cili zgjerohet përmes përvetësimit dhe marrjes së asaj që është përtej tij, dhe ju propozoni një ide po aq të shtrirë, por të një natyre rrënjësisht të ndryshme. Ju flisni për një “vazhdimësi magjike” me organizma të tjerë të gjallë dhe për një trup që bashkon atë që ka ndarë kapitalizmi. Në këtë kuptim, a do të ishte trupi pika fillestare për të menduar për ndër-varësinë?
Unë nuk mendoj për një trup që dëshiron të zotërojë vetën por një trup që dëshiron të lidhet. Nuk dëshiron të hajë botën, dëshiron të lidhet me botën. Pikëpamja e shekujve XVI dhe XVII, e rilindjes në trup, nuk e përceptonte atë si diçka krejtësisht të izoluar; ai nuk ishte një ishull, përkundrazi, ishte i hapur. Mund të ndikohet nga hëna, yjet, era. Ky trup është i shtrirë sepse nuk ndahet nga ajri a uji. E gjithashtu është i lidhur ngushtë me trupin e të tjerave/ëve. Përvoja e dashurisë dhe e seksit është një shembull tipik por nuk është e vetmja përvojë që tregon se si ndikohet e ndryshohet vazhdimisht trupi. Për shembull, ideja e syrit të keq, ka të bëjë me atë se si të tjerët mund të të bëjnë të vuash, të lumtur ose të të ndryshojnë.
Ne nuk mund ta mendojmë trupin ashtu siç e mendojnë kapitalistët, siç e mendon shkenca sot, domethënë si një trup që është plotësisht një makinë, një tërësi qelizash ku secila qelizë ka programin e saj, çdo gjen ka programin e vet. Në këto instanca, ato pushojnë së qeni diçka organike. Pikëpamja dhe synimi im është të promovojë një vizion të trupit që shkon pikërisht në drejtimin e kundërt të pikëpamjes që dominon sot në shkencë. Gjithnjë e më shumë po bëhen përpjekje për të izoluar trupin në copa të vogla, secila me karakteristikat e veta. Është fragmentim. Unë mendoj për zhbirim, sot kur shkencëtarët mendojnë për trupin, ata përfshihen në një lloj zhbirimi epistemologjik që shpërbënë trupin.
Për mua, trupi duhet të rilidhet me kafshët, me natyrën, me të tjerat/ët. Kjo është rruga drejt lumturisë dhe shëndetit tonë trupor. Kjo pikërisht sepse pakënaqësia përfshin izolimin e trupit. Nuk është një rrethim jo vetëm i tokës, siç kam shkruar në librin “Kalibani dhe shtriga” por edhe i trupave. Gjithnjë e më shumë na bëjnë të ndiejmë se nuk mund të varemi nga të tjerët e se duhet të kemi frikë nga të tjerët. Ky individualizëm i acaruar, i cili është theksuar me neoliberalizëm, është vërtet i mjerueshëm. Na shtynë drejt vdekjes sepse është një jetë e konceptuar përmes frikës, në vend të një qasjeje e cila e sheh raportin me tjetrën/in si një pasurim.
Teksti i fundit i librit, Mbi militantizmin e hareshëm, është veçanërisht i bukur. Aty ju i vendosni përballë njëri-tjetrit dy forma të militantizmit: një militantizëm të hareshëm i cili na bën të ndihemi mirë dhe të lidhemi me dëshirat tona, përballë një politike dhe militantizmi të trishtë.
Për mua, militantizmi i trishtë është një militantizëm që nuk ka të ardhme por ekziston. Unë besoj se militantizmi i dominuar nga burrat është një militantizëm i trishtë, është një militantizëm, si punë e tjetërsuar, është militantizëm ku njeriu mendon “duhet të shkoj në një takim tjetër” si ai që mendon “duhet të shkoj në punë”. Është ai shoku që ndjen nënshtrim historik, nuk e pëlqen, nuk ka entuziazëm për të, nuk i jep asgjë por e bën si detyrë, si detyrim. Kjo nuk është ajo çka ndërton një shoqëri tjetër.
Ti mund të rrezikosh por kjo është diçka tjetër. Ndonjëherë, ndërmerr rreziqe sepse duke e bërë këtë ti jep diçka, e ndryshon jetën tënde. Por ajo të ndryshon tani, jo në të ardhmen, jo në njëzet vjet ndoshta, të ndryshon tani. Për mua kjo është ndërtimi i një bote të re. Nuk është çështja thjesht të thuash “jo”. Jeta ndryshon në mënyrën se si ne fillojmë të ndërveprojmë ndryshe me njerëzit e tjerë dhe të zbulojmë gjëra për veten tonë. Sepse ne ndryshojmë, ne ndryshojmë duke hyrë në marrëdhënie të ndryshme. Dhe unë mendoj se jeta është aq e trishtë për shumicën e njerëzve në botë sa për të mos i shtuar edhe më tej trishtimin asaj, ata/o preferojnë të vdesin natën duke parë televizor në vend që të shkojnë në një takim ku gjithçka është dhimbje ose mërzi.
Feminizmi që ne po e quajmë një politikë e dëshirës do të ishte diçka si antiteza e këtij militantizmi të trishtë…
Pikërisht. Dhe është kreativiteti, kreativiteti i militantizmit. Këtë e kam përjetuar thellë në lëkurën time sepse e mbaj mend ndryshimin që pashë, në pak vite, kur gratë lanë lëvizjet ku ishin bashkë me burrat, ato që mund t’i quajmë “të përziera”. Më pas gratë ndryshuan kështu (Silvia duke kthyer pëllëmbët e duarve). Filluan të flisnin, të këndonin, të krijonin, të skiconin. Ishte si një shpërthim i krijimtarisë së pabesueshme! Përpara se të bënin të gjitha punët shtëpiake në organizata. Kaq punë shtëpiake janë bërë në lëvizjet me burra! Dhe në fund ishte shumë ndryshe, u shndërrua në kënaqësi.
Intervista e realizuar nga Victoria Furtado dhe Mariana Menéndez dhe është publikuar fillimisht në Lobo Suelto me datë 22/02/2020
Shënime:
*Term politik i cili i referohet gërryerjes së tokës për të marrë burimet natyrore nga toka dhe për t’i shitur në tregun global.
**Term i cili i referohet ekonomisë e cila e prioritizon jetën mbi profitin.
***Term i cili i referohet pikëtakimit të kauzave të ndryshme, të cilat gjenerohen në përgjigje të të njëjtit shkaktar.
****Federici, Silvia, 2020, Përtej periferisë së lëkurës: Rimendimi, ribërja dhe rimarrja e trupit në kapitalizmin bashkëkohor. Oakland, PM Press.
